के रुसी राष्ट्रपति पुटिन अरूको कुरा सुन्छन्, को हुन् उनका विश्वासपात्र ?

परराष्ट्र मामिलामन्त्री सर्गेई लाभ्रोफ हक्की र आक्रामक स्वभावका छन् र बोर्तनिकोभभन्दा विपरीत छन्। रुसका अनुभवी कूटनीतिज्ञमध्ये एक लाभ्रोफले सन् २००४ देखि लगभग दुई दशक परराष्ट्र मन्त्रालयको नेतृत्व गरेका छन्।

लाभ्रोफले पुटिनसँग अध्ययन वा सुरक्षा सेवामा सँगै काम भने गरेनन्। यद्यपि रुसी राष्ट्रपतिले उनलाई धेरै आदर गर्ने बताइन्छ। समकालीन साथी र सङ्गतको साथ र सहयोगभन्दा पर आफ्नो व्यावसायिकता, कडा परिश्रम र लामो सेवा अवधिमा केही गल्ती नगरी उनले यो प्रतिष्ठा आर्जेका हुन्।

बोर्तनिकोभ र पात्रुशेभजस्तै, विदेशी गुप्तचर प्रमुख सर्गेई नारीस्किनले लेनिनग्रादमा भ्लादिमिर पुटिनसँगै सेवा गरे। गुप्तचर प्रमुख भए पनि उनी तुलनात्मक रूपमा एक सार्वजनिक अधिकारी हुन् जसले बीबीसीका स्टीभ रोजेनबर्गलगायत धेरै सञ्चारकर्मीलाई अन्तर्वार्ता दिएका छन्।

नारीस्किनलाई व्यक्तिगत रूपमा चिन्नेहरू उनलाई पुटिनप्रति समर्पित र स्वभावगत तवरले आदेशहरूको अक्षरशः पालना गर्ने अधिकारीको रूपमा लिन्छन्।

सुरक्षासेवाको पृष्ठभूमि, तीक्ष्ण बुद्धि र व्यावसायिक अनुभवले उनलाई राष्ट्रपतिको भित्री वृत्तमा समाविष्ट हुन गर्न मद्दत पुगेको मानिन्छ। भ्लादिमिर पुटिन नारीस्किनको निकायले उपलब्ध गराउने खुफिया जानकारीहरूमा भर पर्ने गरेको विश्वास गरिन्छ।

सुरक्षा परिषद् निर्णय शक्तिको केन्द्र

रुसी सुरक्षा परिषद्को भर्खरको एक बैठकमा पूर्वी युक्रेनका पृथक्तावादीद्वारा नियन्त्रित दुई क्षेत्रलाई छुट्टै “गणतन्त्र” को मान्यता दिइनुपर्ने अनुरोधमाथि छलफल गरिएको थियो। उक्त बैठकले सुरक्षा परिषद्को कार्यशैलीबारे पूर्ण झलक प्रदान गर्‍यो।

बीबीसीकी पूर्वी युरोप संवाददाता सारा रेन्सफोर्डले बैठकलाई रङ्गमञ्चको एउटा यस्तो हिस्साको रूपमा वर्णन गरिन् जहाँ सबैको आआफ्नो निर्धारित भूमिका र संवाद छ।

“रुसका सबैभन्दा वरिष्ठ अधिकारीहरू भ्लादिमिर पुटिनको अगाडि अर्धवृत्ताकार लहरमा बसेका थिए। आफ्नो पालोमा उनीहरू एकएक गरी माइक सामुन्ने जाँदै पुटिनले सुन्न चाहेको कुरा बताउँदै थिए,” रेन्सफोर्डले भनिन्।

अन्य विश्लेषकहरूले भने उक्त बैठकमा जटिल समूह गतिशीलता देखे। “हामीले बुझ्नुपर्छ कि सुरक्षा परिषद् भनेको परस्परमा साथी नभएका मानिसहरूको बैठक हो – तिनीहरू एकअर्कासँग द्वन्द्वमा पर्ने सम्भावना छ,” कार्नेगीको मस्को केन्द्रका विशेषज्ञ अलेक्जान्डर बाउनोभले भने।

“उनीहरूले [सुरक्षा परिषद्को बैठकमा] जे भनेका थिए त्यो उनीहरूले के सोचेका थिए भन्ने अभिव्यक्ति मात्र थिएन, पुटिनको भित्री र खास मानिसहरू सम्मिलित स्थानमा आफूलाई कमजोर नदेखाउने प्रयास पनि थियो।”

बैठकले सुरक्षा परिषद्का सदस्यहरूमाथि व्यक्तिगत रूपमा भ्लादिमिर पुटिनको कत्तिको नियन्त्रण छ र उनले सार्वजनिक रूपमा उनीहरूलाई कसरी धम्क्याउन वा तमासा बनाउन सक्छन् भन्ने तथ्य उजागर गर्‍यो। लामो समयको सङ्गत र निकटस्थताका बावजुद पुटिनको वर्चस्वसामु उनीहरू निरीह र कम सुरक्षित छन् भन्ने झल्किन्थ्यो।

लामो समयको सहकर्म र सम्भवतः एक व्यक्तिगत मित्र भए पनि गुप्तचर प्रमुख सर्गेई नारीस्किनलाई “स्पष्ट रूपमा बोल्न” भन्दै पुटिनले गाली गरे जब उनले “पश्चिमी साझेदारहरू” लाई विद्रोहीनियन्त्रित क्षेत्रहरूलाई स्वतन्त्र मान्यता दिनुअघि “अर्को मौका” दिनु पर्ने सुझाएका थिए। फलस्वरूप पुटिनले स्पष्ट रूपमा नारीस्किनलाई तत्काल मान्यताको लागि आफ्नो समर्थन व्यक्त गर्न कडा निर्देशन दिए। नारीस्किनले तत्काल मान्यता दिइने कुरामा समर्थन जनाए पनि उनी हताश देखिन्थे।

“नारीस्किन निकै खराब अवस्थाबाट गुज्रिए र आफ्नो विचारमा अलमल देखाएको कारण जनाउँदै पुटिनले उनलाई धम्क्याए। यसले के कुरामा जोड दिन्छ भने उनी मालिकको एक सेवक मात्र हुन्, निकटस्थ होइनन्। पछिल्लो समय कडा टिप्पणीकारको छवि बनाए पनि विगतको आफ्नो सेवाका कारण समेत सम्मान नपाइने यस घटनाले देखाएको छ,” रक्षा र सुरक्षा अध्ययनको लागि राजकीय संयुक्त सेवा संस्थानका मार्क गालोट्टीले ट्वीटमार्फत् भने।

उल्लेखनीय कुरा के छ भने सुरक्षा परिषद्का अन्य सदस्यले नारीस्किनको जत्तिकै तनाव महसुस गरेनन्। रक्षामन्त्री शोइगु, विदेशमन्त्री लाभ्रोफ र एफएसबी प्रमुख बोर्तनिकोभ ३० सदस्यीय सुरक्षा परिषद्का मात्र त्यस्ता सदस्य थिए जसलाई निर्णायक बैठकमा दुई पटक बोल्न भनिएको थियो।

लाभरोभले कूटनीतिक प्रयासहरू जारी राख्न समर्थन व्यक्त गरे, जबकि शोइगु र बोर्तनिकोभ आक्रामक स्वभावमा देखिए र पूर्वी युक्रेनी-रुसी पृथक्तावादीहरूलाई मान्यता दिन जोड दिए। सुरक्षा परिषद्को यो बैठक यस कारण पनि असाधारण थियो किनभने यो रुसी राष्ट्रिय टेलिभिजनबाट प्रसारित थियो। सामान्यतया सुरक्षा परिषद्को बैठक गोप्य हुन्छ।

बैठकको प्रत्यक्ष प्रसारण गरिएको दाबी गरिएको थियो। यद्यपि यो दाबी कत्तिको साँचो हो भन्नेमा प्रशस्तै शङ्काहरू उब्जिएका थिए। भिडिओ सूक्ष्म तवरले नियालेका केही पर्यवेक्षकहरूका अनुसार बैठकमा उपस्थित केहीको घडीले देखाएको समय प्रत्यक्ष प्रसारणको समयसँग मिल्दो थिएन।

अन्य सल्लाहकारहरू

पुटिनले रुसी प्रतिष्ठानभित्र र बाहिरका अन्य प्रमुख व्यक्तित्वहरूसँग पनि व्यक्तिगत छलफल गर्ने बताइन्छ।

राजनीतिक विश्लेषक येभ्गेनी मिन्चेन्को धेरै वर्षदेखि रुसी अभिजात वर्गको अध्ययन गर्दै आएका छन्। उनले नियमित रूपमा भ्लादिमिर पुटिनको सङ्गतहरूबारे प्रतिवेदनहरू सङ्कलन गर्छन्, जसलाई उनले सोभियत कम्युनिस्ट शीर्ष नेताहरूको सम्मानस्वरुप “पोलिटब्यूरो २.०” भनेर सम्बोधन गर्छन्।

आफ्नो २०२१ को पछिल्लो प्रतिवेदनमा मिन्चेन्कोले राष्ट्रपति पुटिनको निकटस्थका रूपमा मस्कोका नगरप्रमुख सर्गेइ सोब्यानिन र राज्य-स्वामित्वको तेल कम्पनी रोसनेफ्टका प्रमुख इगोर सेचिन रहेको उल्लेख गरेका थिए।

अर्बपति दाजुभाइ बोरिस र अर्काडी रोटेन्बर्ग पनि भ्लादिमिर पुटिनको निकटवर्तीका रूपमा चिनिन्छन् जसलाई पुटिनले विश्वास गर्ने र उनीहरूलाई पुटिनको बाल्यकालका साथी पनि मानिन्छ।

दुवैको नाम यसै हप्ता बेलायतले रुस विरुद्धको प्रतिबन्धमा उल्लेख गरेको थियो। सन् २०२० मा फोर्ब्स पत्रिकाले यी दुई दाजुभाइलाई देशको सबैभन्दा धनी परिवारको रूपमा सूचीकृत गरेको थियो। बीबीसी