कसले गरिरहेको छ हमासको नेतृत्व ?

काठमाडौं । प्यालेस्टाइनी चरमपन्थी संगठन हमासका लडाकुहरूले अक्टोबर ७ मा इजरायलमा आक्रमण सुरु गरेका थिए । हमासको यो अभियानलाई ‘अपरेशन अल अक्सा फ्लड’ नाम दिइएको थियो। यो हमलापछि यो अपरेशन कसको नेतृत्वमा गरेको हो भन्ने प्रश्न उठिरहेको छ ।

पर्यवेक्षक र रक्षा विश्लेषकहरूका अनुसार यो आक्रमणले इजरायललाई स्तब्ध बनाएको छ।

गाजामा हमासको नियन्त्रण छ। जहाँ धेरै वरिष्ठ नेताहरु अनुहार छोपेर मिडियामा देखिएका छन् । जबकी यसका अन्य नेताहरूले आफ्नो जीवनको धेरैजसो इजरायलको हत्या प्रयासबाट बच्न बिताएका छन्।

अब जानौं हमासका प्रमुख वर्तमान नेताहरू, राजनीतिक व्यक्तित्वहरू र यसको इज्जी अल-दिन अ-कसाम ब्रिगेडका सैन्य कमाण्डरहरूको बारेमा ।

मोहम्मद दीफ
मोहम्मद दीफले सुरुङ निर्माण गर्ने योजना बनाएका थिए, जसबाट हमास लडाकुहरू गाजाबाट इजरायलमा प्रवेश गरेका थिए। उनको वास्तविक नाम मोहम्मद दीब अल-मसरी हो। उनको उपनाम अबु खालिद र अल दीफ हो।

उनी हमासको सैन्य संगठन इज्जी अल-दिन अल-कसाम ब्रिगेडका प्रमुख हुन्। उनको जन्म गाजामा सन् १९६५ मा भएको थियो ।

प्यालेस्टिनीहरूले उनलाई मास्टरमाइन्डका रूपमा चिन्छन्। जबकि इजरायलीहरूले उनलाई ‘द म्यान अफ डेथ’ वा ‘द फाइटर विथ नाइन लाइभ्स’ भन्ने गर्छन्।

मोहम्मद दीफले गाजाको इस्लामिक विश्वविद्यालयबाट जीवविज्ञानमा स्नातक डिग्री लिएका छन्। युनिभर्सिटीमा उनी अभिनय र थिएटरप्रतिको प्रेमका लागि परिचित थिए। उनले कलाकारहरुको समूह बनाएका थिए ।

जब हमासको स्थापनाको घोषणा भयो, उनी बिना कुनै हिचकिचाहटमा सामेल भए। इजरायली अधिकारीहरूले उनलाई सन् १९८९ मा पक्राउ गरेका थिए । उनले हमासको सैन्य शाखामा काम गरेको अभियोगमा बिना सुनुवाई १६ महिना जेलमा बिताए।

जेलमा हुँदा दीफले जकारिया अल-शोरबाघी र सलाह शेहादेहसँग इजरायली सैनिकहरूलाई कब्जा गर्ने उद्देश्यले हमासबाट अलग आन्दोलन स्थापना गर्न सहमत भए। यो पछि अल-कसाम ब्रिगेड भयो।

जेलबाट रिहा भएपछि दीफ इज्जी अल-दिन अल-कसाम ब्रिगेडको प्रमुख नेताको रूपमा देखापरे । उनी यसको संस्थापकमध्ये एक थिए।

गाजाबाट हमास लडाकुहरू इजरायलमा प्रवेश गरेका सुरुङहरू निर्माण गर्नुमा दीफ इन्जिनियर थिए। यससँगै उनी ठूलो संख्यामा रकेट छोड्ने रणनीतिलाई प्रवर्द्धन गर्नेहरूमध्ये पर्छन्।

तर, उनीमाथि सबैभन्दा गम्भीर आरोप हमासका लागि बम बनाउने याह्या अय्यासको हत्याको बदला लिने योजना रहेको छ । यी कारबाहीका क्रममा एउटा बसमा भएको बम आक्रमणमा करिब ५० इजरायलीको मृत्यु भएको थियो।

यो घटना प्रारम्भ सन् १९९६ मा भएको थियो। यसबाहेक सन् १९९० को दशकमा तीन इजरायली सैनिकको अपहरण र हत्याको मुद्दामा पनि उनको नाम आएको थियो । इजरायलले उनलाई सन् २००० मा गिरफ्तार गरी जेलमा हाल्यो। तर ‘दोस्रो इत्तेफादा’को सुरुमा उनी जेलबाट भाग्न सफल भए ।

डिफका तीन तस्बिरहरू छन्, एउटा धेरै पुरानो, दोस्रो उनको मास्क गरिएको फोटो र तेस्रो उनको छायाको फोटो हो। उनको हत्याको सबैभन्दा गम्भीर प्रयास सन् २००२ मा भएको थियो। तर, उनी चमत्कारिक रुपमा बाँचे ।

यस आक्रमणमा उनको एउटा आँखा गुमायो । तर, इजरायलले एउटा खुट्टा र हात पनि गुमाएको बताएको छ । हत्या प्रयासको सिकार भएपछि उनलाई बोल्न पनि गाह्रो भएको थियो।

सन् २०१४ मा गाजामा ५० दिन लामो आक्रमण हुँदा पनि इजरायली सेनाले उनलाई मार्न असफल भयो । तर, उनको आफ्नी श्रीमती र दुई छोराछोरीको हत्या भयो।

‘द क्लाउन’ नामको नाटकमा अबु खालिदको भूमिका निभाएका कारण उनलाई अबु खालिदको नामले पनि बोलाउन थालिएको थियो । अबु खालिद एक ऐतिहासिक चरित्र हो जो प्रारम्भिक मध्ययुगीन कालमा, उमय्याद र अब्बासिद कालको बीचमा जन्मिएका थिए।

दीफ शब्द अरबीमा अतिथिका लागि प्रयोग गरिन्छ। एकै ठाउँमा धेरै बेर बस्न नसक्दा उनले यो नाम पाएका हुन्। इजरायली आक्रमणबाट बच्न उनी हरेक रात विभिन्न ठाउँमा सुत्छन्।

मारवान इसा
इजरायलले इसालाई शब्दको सट्टा व्यवहार गर्ने मानिसको रूपमा वर्णन गर्दछ। प्लाष्टिकलाई धातुमा परिणत गर्न सक्ने भएकाले आफू यति चलाख भएको उनी बताउँछन् । मारवान इसालाई मोहम्मद दिफको दाहिने हात मानिन्छ। उनी इज्ज अल-दिन अल-कसाम ब्रिगेडका उप-कमाण्डर-इन-चीफ हुन् र हमास आन्दोलनको राजनीतिक र सैन्य ब्यूरोका सदस्य हुन् ।

इजरायली सुरक्षा बलले उनलाई ‘पहिलो इन्टिफादा’को समयमा पक्राउ गरेको थियो। हमाससँगको सक्रियताका कारण इजरायलले उनलाई पाँच वर्षसम्म हिरासतमा राखेको थियो। उनी युवावस्थामा हमासमा सामेल भएका थिए ।

इजरायलले आफू बाँचुन्जेल हमाससँगको ‘मन युद्ध’ जारी रहने बताएको छ ।

इसा एक प्रतिष्ठित बास्केटबल खेलाडीको रूपमा देखा परेका थिए। तर खेलकुद उनको करियर बन्न सकेन, किनभने इजरायलले उनलाई हमासमा सामेल भएको आरोपमा सन् १९८७ मा गिरफ्तार गर्यो।

पछि प्यालेस्टिनी प्राधिकरणले उनलाई सन् १९९७ मा पक्राउ गरेको थियो । सन् २००० अल-अक्सा इन्तिफादा सुरु नभएसम्म उनी रिहा भएनन्। जेलबाट रिहा भएपछि इसाले इज्ज अल-दिन अल-कसाम ब्रिगेडहरूमा सैन्य प्रणालीहरू विकास गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले।

हमासमा उनको महत्वपूर्ण भूमिकाका कारण इसाको नाम इजरायलका मोस्ट वान्टेड व्यक्तिको सूचीमा परेको छ । सन् २००६ मा इजरायलले दिफ र इज्ज अल-दिन अल-कसाम ब्रिगेडका प्रमुख नेताहरूको बैठकमा उनको हत्या गर्ने प्रयास गर्‍यो। उक्त आक्रमणमा उनी घाइते भएका थिए । तर, उनीहरूलाई नष्ट गर्ने इजरायली प्रयास सफल भएनन्।

इजरायली लडाकु विमानहरूले गाजामा सन् २०१४ आक्रमण गर्दा उनको घर ध्वस्त पारेको थियो। यस क्रममा उनका एक भाइको मृत्यु भएको थियो ।

सन् २०११ सम्म उनको अनुहार कसैले देखेका थिएनन् । वास्तवमा त्यो वर्ष एउटा सामूहिक फोटो थियो। यो तस्बिर इजरायली सिपाही ग्लाड शालितको रिहाइको बदलामा रिहा भएका प्यालेस्टिनी बन्दीहरूको स्वागत समारोहको थियो।

उनलाई अबु अल-बारा भनेर पनि चिनिन्छ। घुसपैठको योजना बनाउनेमा उनको नाम आउँछ । यसमा २०१२ को शेल स्टोन्सदेखि २०२३ को अल-अक्सा फ्लडजस्ता अभियानहरू समावेश छन्।

स्थल सेना, गुप्तचर र प्राविधिक बलहरू, संगठित र सटीक योजना, बस्ती र सुरक्षा मुख्यालयहरूमा आक्रमणहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्दै यी आक्रमणहरूमा उनीहरूको संलग्नताका संकेतहरू हुन्।

याह्या सिनवार
सन् २०१५ को सेप्टेम्बरमा अमेरिकाले याह्या सिनवारको नाम अन्तर्राष्ट्रिय चरमपन्थीको कालोसूचीमा राखेको थियो ।

सिनवार हमासका नेता हुन्। उनी गाजा पट्टीको राजनीतिक ब्यूरोको प्रमुख हुन्। सन् १९६२ मा जन्मेका सिनवार हमासको सुरक्षा सेवा मजदका संस्थापक हुन्।

माजदले गाजामा आन्तरिक सुरक्षा हेर्छ। यसमा संदिग्ध इजरायली एजेन्टहरूको अनुसन्धान गर्ने जस्ता कार्यहरू समावेश छन्। उनी आफैं इजरायली गुप्तचर र सुरक्षा सेवाका अधिकारीहरूमाथि नजर राख्छन्।

सिन्वार तीन पटक पक्राउ परेका छन् । सन् १९८२ मा इजरायली सुरक्षा बलले उनलाई पहिलो पटक पक्राउ गरेको थियो । त्यतिबेला उनलाई चार महिना जेलमा राखिएको थियो ।

सिनवार सन् १९८८ मा तेस्रो पटक पक्राउ परेका थिए । यसपछि उनलाई आजीवन कारावासको सजाय सुनाइएको थियो । उनी जेलमा सजाय काटिरहेका थिए । यसै क्रममा हमासको मिसाइलले इजरायली सैनिक ग्लाड शालितको ट्याङ्की ध्वस्त पारेको थियो ।

शालितलाई हमासले बन्दी बनाएको थियो। सन् २०११ मा इजरायलले आफ्ना एक सैनिकको रिहाइको बदलामा हमास र फताहका कैदीहरूलाई रिहा गरेको थियो। जसमा याह्या सिनवार पनि परेका थिए ।

इजरायली कैदबाट मुक्त भएपछि सिनवार हमासमा आफ्नो पुरानो स्थानमा फर्किए। १३ फेब्रुअरी २०१७ मा सिनवार गाजा पट्टीमा हमासको राजनीतिक ब्यूरोको प्रमुख चुनिए। 

अब्दुल्लाह बरघौती
‘इन्जिनियर’ले डेटोनेटर बनाउनुका साथै आलुबाट विस्फोटक पदार्थ र विषाक्त पदार्थ पनि बनाएका छन् ।

बरघौतीको जन्म सन् १९७२ मा कुवेतमा भएको थियो । दोस्रो खाडी युद्धपछि सन् १९९० मा उनी जोर्डनमा बस्न गएका थिए ।

उनले दक्षिण कोरियाली विश्वविद्यालयमा तीन वर्षसम्म इलेक्ट्रोनिक इन्जिनियरिङ अध्ययन नगरेसम्म जोर्डनको नागरिकता लिएका थिए। त्यहीँबाट उनले विस्फोटक पदार्थ बनाउन सिके । प्यालेस्टाइनमा प्रवेश गर्ने अनुमति पाएकाले उनले आफ्नो पढाइ पूरा गर्न सकेनन्।

उनको वरपरका मानिसहरू मध्ये कसैलाई पनि उनको विस्फोटक बनाउने क्षमताको बारेमा थाहा थिएन। एक दिन उनले आफ्नो भाइ बिलाल अल बरघौतीलाई पश्चिम किनारको दुर्गम क्षेत्रमा लिएर गए। त्यहाँ उनले आफ्नो सीप देखाए।

बिलालले आफ्नो सेनापतिलाई आफूले देखेको कुरा बताए। अब्दुल्लाह बरघौतीलाई त्यसपछि इज्ज अल-दिन अल-कसाम ब्रिगेडको श्रेणीमा सामेल हुन आमन्त्रित गरियो।

अब्दुल्लाह बरघौतीले आफ्नो सहरको गोदाममा सैन्य उत्पादनका लागि विशेष कारखाना स्थापना गरेका थिए । बरघौतीलाई सन् २००३ मा इजरायली सुरक्षा बलले संयोगवश पक्राउ गरेको थियो । उनलाई तीन महिनासम्म सोधपुछ गरिएको थियो ।

दर्जनौं इजरायलीको मृत्युको लागि बरघौतीलाई जिम्मेवार मानिन्छ। उनीमाथि दोस्रो पटक मुद्दा चल्दा मृतकका आफन्त पनि सुनुवाइमा उपस्थित थिए ।

उनलाई इजरायलको इतिहासमा सबैभन्दा लामो सजाय सुनाइएको थियो। उनलाई ६७ वर्ष आजीवन कारावास र ५२ सय वर्षको जेल सजाय सुनाइएको थियो । उनलाई केही समय एकान्त कारागारमा राखिएको थियो । त्यसको विरोधमा उनले अनशन सुरु गरेका थिए। यसपछि उनको एकान्त कारावासको अन्त्य भयो ।

बरघौतीलाई ‘छायाको राजकुमार’ पनि भनिन्छ । जेलभित्र लेखिएको सोही नामको किताबबाट उनलाई ‘प्रिन्स अफ द छाडो’ उपनाम दिइएको हो । यस पुस्तकमा उनले आफ्नो जीवन र अन्य कैदीहरूसँग गरेको अभियानको बारेमा बताएको छ।

इस्माइल हानिया
इस्माइल हानिया हमासको राजनीतिक ब्यूरोका प्रमुख र दशौं प्यालेस्टाइन सरकारका प्रधानमन्त्री हुन्। उनको थर अबु अल अब्द हो। उनको जन्म प्यालेस्टिनी शरणार्थी शिविरमा भएको थियो । उनी सन् २००६ देखि प्यालेस्टाइनको प्रधानमन्त्रीको रुपमा काम गर्दै आएका छन् ।

सन् १९८९ मा इजरायलले उनलाई तीन वर्ष जेलमा राखेको थियो । यसपछि उनलाई हमासका धेरै नेताहरूसँग मार्ज अल-जुहुरमा निर्वासन गरिएको थियो। यो इजरायल र लेबनान बीचको नो-म्यान भूमि हो। उनी त्यहाँ एक वर्ष बसे ।

आफ्नो निर्वासन पूरा गरेपछि उनी गाजा फर्किए। सन् १९९७ मा उनी हमास आन्दोलनका आध्यात्मिक नेता शेख अहमद यासिनको कार्यालयको प्रमुख नियुक्त भए। यसले उनको हैसियत बढाएको छ ।

हमासले उनलाई १६ फेब्रुअरी २००६ मा प्यालेस्टाइनको प्रधानमन्त्री नियुक्त गरेको थियो। उनी सोही वर्ष फेब्रुअरी २० मा पनि नियुक्त भएका थिए । तर त्यसको एक वर्षपछि प्यालेस्टिनी राष्ट्रिय प्राधिकरणका प्रमुख महमूद अब्बासले उनलाई पदबाट बर्खास्त गरेका थिए।

इज्ज अल-दिन अल-कासम ब्रिगेडले गाजा पट्टी कब्जा गरेको कारण यो गरिएको थियो। उनले अब्बासको फतह आन्दोलनका प्रतिनिधिहरूलाई निष्कासन गरेका थिए। एक सातासम्म चलेको भिडन्तमा धेरै मानिस मारिए ।

हानियाले आफ्नो बर्खास्तीलाई असंवैधानिक भन्दै अस्वीकार गरे । उनले आफ्नो सरकारले आफ्नो कर्तव्यलाई निरन्तरता दिने र प्यालेस्टिनी जनताप्रतिको आफ्नो जिम्मेवारीलाई नछोड्ने बताए।

त्यसयता हानियाले फतहसँग मेलमिलापका लागि पटकपटक अपिल पनि गरिसकेका छन् । हानिया मे ६, २०१७ मा हमासको राजनीतिक ब्यूरोको प्रमुखमा निर्वाचित भएका थिए। अमेरिकी विदेश मन्त्रालयले सन् २०१८ मा हानियालाई आतंकवादी घोषणा गरेको थियो ।

खालिद मशाल
मशाल हमास आन्दोलनका संस्थापक मध्येका एक हुन्। उनी स्थापनाकालदेखि नै यसको राजनीतिक ब्यूरोको सदस्य छन्। मशाल अबु अल-वालिदको जन्म सन् १९५६ मा वेस्ट बैंकको सिलवाड गाउँमा भएको थियो। उनले प्राथमिक शिक्षा त्यहीँ प्राप्त गरे । पछि उनको परिवार कुवेत गए, जहाँ उनले आफ्नो प्राथमिक र माध्यमिक शिक्षा पूरा गरे।

मशाल सन् १९९६ देखि २०१७ सम्म हमासको राजनीतिक ब्यूरोको अध्यक्ष पनि थिए। २००४ मा शेख अहमद यासिनको मृत्युपछि मशाललाई यसको नेता नियुक्त गरिएको थियो।

इजरायलको गुप्तचर सेवा मोसादले सन् १९९७ मा उनलाई निशाना बनाएको थियो । इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुको निर्देशनमा उनको हत्या गर्ने प्रयास गरिएको थियो। नेतान्याहुले मोसादका प्रमुखलाई मशालको हत्याको योजना बनाउन निर्देशन दिएका थिए ।

मोसादका दश एजेन्ट नक्कली क्यानेडियन राहदानीमा जोर्डन प्रवेश गरेका थिए । खालेद मशालसँग त्यतिबेला जोर्डनको नागरिकता थियो। राजधानी अम्मानको सडकमा हिँड्दै गर्दा उनलाई विषाक्त पदार्थको सुई लगाइएको थियो ।

जोर्डन अधिकारीहरूले यो हत्या प्रयास पत्ता लगाए। उनीहरूले यसमा संलग्न दुई मोसाद एजेन्टलाई पक्राउ गरेका थिए। त्यसबेला जोर्डनका राजा हुसेनले इजरायली प्रधानमन्त्रीसँग मशाललाई दिइएको विषाक्त पदार्थको औषधि मागेका थिए । तर नेतन्याहुले सुरुमा यो अनुरोध अस्वीकार गरे।

उनको हत्याको प्रयासले राजनीतिक विवादको रुप लियो । यसमा अमेरिकी राष्ट्रपति बिल क्लिन्टनले हस्तक्षेप गरेका थिए । उनले नेतन्याहुलाई औषधी दिन बाध्य पारे।

मशालले डिसेम्बर ७, २०१२ मा पहिलो पटक गाजा पट्टीको भ्रमण गरेका थिए। उनी ११ वर्षको हुँदा प्यालेस्टाइन छोडेका थिए। त्यसपछि प्यालेस्टिनी क्षेत्रमा उनको यो पहिलो भ्रमण थियो।

रफा क्रसिङमा प्यालेस्टिनी नेताहरूले उनलाई स्वागत गरेका थिए। गाजा सहरमा पुगेपछि उनलाई स्वागत गर्न प्यालेस्टिनीहरुको भीड सडकमा जम्मा भएको थियो ।

महमूद जहर
हमास आन्दोलनको स्थापना भएको ६ महिनापछि महमूद जाहरलाई इजरायलले हिरासतमा लिएको थियो।

जाहरको जन्म गाजामा सन् १९४५ मा भएको थियो । उनका बुबा प्यालेस्टिनी र आमा इजिप्टियन थिए। उनको बाल्यकाल इजिप्टको इस्माइलिया सहरमा बित्यो। उनको प्राथमिक, मध्य र माध्यमिक शिक्षा गाजामा भएको थियो।

उनले १९७१ मा कायरोको ऐन शम्स विश्वविद्यालयबाट जनरल मेडिसिनमा स्नातक गरे। त्यसपछि १९७६ मा जनरल सर्जरीमा पीजी गरे । आफ्नो स्नातक डिग्री प्राप्त गरेपछि उनले गाजा र खानको अस्पतालमा डाक्टरको रूपमा काम गरे। उनले त्यहाँ काम गरे जबसम्म इजरायलले उनलाई उनको राजनीतिक गतिविधिको कारण बर्खास्त गर्यो।

जाहर हमासका प्रमुख नेता मानिन्छन्। उनलाई हमास आन्दोलनको राजनीतिक नेतृत्वको सदस्य मानिन्छ। सन् १९८८ मा हमासको स्थापना भएको ६ महिनापछि महमूद जहरलाई ६ महिनासम्म इजरायली जेलमा राखिएको थियो । इजरायलले उनलाई १९९२ मा अन्य नेताहरूसँग मार्ज अल-जुहुरमा निर्वासन गरेको थियो। एक वर्ष त्यहाँ बसे ।

सन् २००५ मा भएको निर्वाचनमा हमासले बहुमत प्राप्त गरेको थियो । जाहरले प्रधानमन्त्री इस्माइल हनियाको सरकारमा विदेशमन्त्रीको रूपमा काम गरेका थिए। त्यसपछि राष्ट्रपति महमूद अब्बासले सरकार बर्खास्त गरेका थिए । यसले प्यालेस्टिनीहरू बीच विभाजन निम्त्यायो।

इजरायलले सन् २००५ मा जाहरको हत्या गर्ने प्रयास गरेको थियो। गाजा शहर नजिकैको रिमालमा रहेको जाहरको घरमा एफ–१६ विमानले बम खसालेको थियो । यो बम पाँच क्विन्टलको रहेको बताइएको छ । यस आक्रमणमा उनी सामान्य घाइते भएका थिए। तर उनका जेठा छोरा खालिदको मृत्यु भएको थियो ।

उनका दोस्रो छोरा होसम १५ जनवरी २००८ मा गाजाको पूर्वी क्षेत्रमा इजरायली सेनाको कारबाहीमा मारिएका थिए। यस हमलामा होसम सहित १८ जनाको मृत्यु भएको थियो । होसम कसम ब्रिगेडका सदस्य पनि थिए।

जहरले बौद्धिक, राजनीतिक र साहित्यिक कार्यहरू लेखेका छन्। यसमा ‘द प्रॉब्लेम अफ आवर कन्टेम्परेरी सोसाइटी… ए कुरानिक स्टडी’, ‘नो प्लेस अंडर द सन’ समावेश छ। यी नेतान्याहुको पुस्तकको जवाफमा लेखिएका पुस्तकहरू हुन्। यसबाहेक उनले ‘अन द पेभमेन्ट’ नामक उपन्यास पनि लेखेका छन् । -बीबीसी