रुस-युक्रेन युद्धको ५ नतिजा के-के हुनसक्छन् ?
युद्धको कुहिरोमा अगाडिको बाटो हेर्न गाह्रो हुन सक्छ। रणभूमिबाट आउने समाचार, देश-देशको वाक् प्रचार, घरबारविहीन जनताको पीडा, यी सबैको कोलाहलले युद्धको समयमा हामीलाई घेरेको हुन्छ।
त्यसोभए केही समय रोकिएर हेरौं, राजनीतिज्ञ र सैन्य योजनाकारहरूले यो सम्पूर्ण संकटको के सम्भावित समाधानहरू सोचिरहेका छन् ? केही समाधानहरू बढी व्यावहारिक देखिन्छन् र केहीमा कम सम्भावना हुन्छ। यस विषय रुस र युक्रेन युद्धको मामिलामा मेल खान्छ । अब हेरौँ यस युद्धको पाँच नतिजा केके हुन सक्छन् त ?
युद्ध चाँडै समाप्त हुनेछ ?
यस सम्भावनामा रुसले आफ्नो आक्रमणलाई तीव्र पार्न सक्छ । जसले विनाशकारी परिणामहरू निम्त्याउन सक्छ। बम विष्फोट, मिसाइल आक्रमण र साइबर आक्रमणहरू कीभ वरिपरि बढ्न सक्छ। ऊर्जा, आपूर्ति र सञ्चारका च्यानलहरू काट्न सक्छ। हजारौं मानिसको ज्यान जान सक्छ।
यस्तो अवस्थामा पूर्ण बहादुरी देखाएर केही दिनमा कीभ रुसको नियन्त्रणमा आउन सक्छ । त्यहाँ रुसद्वारा नियन्त्रित कठपुतली सरकार गठन हुन सक्छ। युक्रेनका राष्ट्रपति जेलेन्स्की या त मारिन्छन् वा देशको पश्चिमी भागमा सर्छन् वा रुसको समर्थनमा सरकार गठन भएपछि उनी भाग्छन्।
यस्तो अवस्थामा राष्ट्रपति पुटिनले आफ्नो केही सेनालाई विजयी घोषणा गरेर फिर्ता लिन सक्छन् । यद्यपि, युक्रेनमाथि नियन्त्रण कायम गर्न केही सेनाहरू त्यहाँ छोड्न सक्छन्। युक्रेनबाट हजारौं मानिसहरूको पलायन जारी रहनेछ। र, युक्रेन बेलारुस जस्तै रुसको सहयोगी देश बन्छ।
यद्यपि, यो हुन असम्भव छैन तर यो धेरै अन्य परिस्थितिहरूमा निर्भर हुनेछ। र कठपुतली सरकार अस्थिर मात्र होइन, विद्रोहको सम्भावना पनि हुनेछ।
युद्ध लामो समयसम्म चल्नसक्छ
यो लडाइँ लम्बिने सम्भावना पनि बढी छ । रूसी सेना ठुलो संख्यामा युक्रेनमा फसेको हुनसक्छ, सैनिकहरू निराश हुन सक्छन् र आपूर्तिमा समस्या हुनसक्छ।
रसियालाई किभ जस्ता शहरहरू कब्जा गर्न लामो समय लाग्न सक्छ किनकि डिफेन्डरहरू सडकस्तरमा लड्छन्। यो युद्ध सन् १९९० मा चेचन्याको राजधानी ग्रोज्नी कब्जा गर्न रुसले गरेको समय र क्रूर संघर्षको सम्झना हो। रुसले आफ्नो नियन्त्रणमा लिएका शहरहरूमा आफ्नो पकड कायम राख्न पनि संघर्ष गर्न सक्छ। समय बित्दै जाँदा युक्रेनी सेनाले व्यवस्थित र प्रभावकारी विद्रोह सुरु गर्नेछ।
रुसलाई यति ठूलो क्षेत्रमा सेना पठाउन समस्या हुन सक्छ। पश्चिमी देशहरूले युक्रेनलाई हतियार दिन जारी राख्नेछन्। र त्यसपछि सायद धेरै वर्ष पछि सम्भवतः रूसमा नयाँ नेतृत्वको साथ, रूसी सेनाले अफगानिस्तानमा जस्तै युक्रेन छोड्न सक्छ। सन् १९७९ देखि १९८९ सम्म सोभियत संघ अफगान विद्रोहीहरूसँग लडाइँमा व्यस्त रहँदा उनीहरूले थाकेर अफगानिस्तान छोड्नुपरेको थियो ।
युद्ध युरोपमा फैलिन सक्छ
यो युद्ध युक्रेन बाहिर पनि फैलिने सम्भावना छ । राष्ट्रपति पुटिनले सोभियत युगका थप भागहरू कब्जा गर्न मोल्डोभा र जर्जियाजस्ता पूर्व सोभियत देशहरूमा सेना पठाउन सक्छन्। यी देशहरू नेटोका हिस्सा होइनन्। वा यो पनि गलत अनुमान पनि हुनसक्छ ।
पुटिनले युक्रेनलाई हतियार दिनुलाई पश्चिमी देशहरूको उत्तेजक कार्यको रूपमा लिन सक्छन्। ती नाटो सदस्यहरूले कालिनिनग्रादको रूसी तटमा भूमि कोरिडोर निर्माण गर्न बाल्टिक देशहरूमा सेना पठाउने धम्की दिन सक्छन्।
यो धेरै खतरनाक हुन सक्छ र नेटोसँग युद्धको खतरा छ किनभने नेटोको धारा ५ अनुसार नेटोको एक सदस्यमा आक्रमण सबै सदस्यहरूमा आक्रमण भएको मानिन्छ।
यदि पुटिनले आफ्नो नेतृत्व बचाउने एउटै उपाय हो भन्ने महसुस गरे भने उनले त्यसो गर्न सक्थे। हामीलाई थाहा छ कि उनी लामो समयदेखि चलिरहेको अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताहरू तोड्न चाहन्छन्। आणविक हतियारको प्रयोगमा पनि यही कुरा लागू हुन्छ। तर, विज्ञहरूका अनुसार परमाणु आक्रमणको सम्भावना कम छ ।
तर, यदि पुटिनले आफ्नो नेतृत्व बचाउने एक मात्र उपाय हो भन्ने महसुस गरे भने उनले जोखिम मोल्न सक्छन्। यदि उनीहरूलाई कुनै न कुनै रूपमा युक्रेनमा हारजस्तो अवस्थाको सामना गर्नुपर्यो भने उनीहरू त्यहाँबाट पनि अगाडि बढ्न सक्छन्। यो अहिले सबैलाई थाहा छ कि पुटिन लामो समयदेखि चलिरहेको अन्तर्राष्ट्रिय नियमहरू तोड्न चाहन्छन्। आणविक हतियारको प्रयोगमा पनि यही तर्क लागू गर्न सकिन्छ। यो हप्ता यसले आफ्नो आणविक शक्तिलाई उच्च सतर्कतामा राखेको छ।
यद्यपि, अधिकांश विश्लेषकहरू हाल तिनीहरूको प्रयोगको बारेमा शंकास्पद छन्। तर यो एक अनुस्मारक हो कि रूसी सिद्धान्तले युद्धको मैदानमा आणविक हतियारहरूको रणनीतिक प्रयोगलाई अनुमति दिन्छ।
कूटनीतिक समाधान
सबै परिस्थितिका बाबजुद पनि कूटनीतिक समाधानको सम्भावना अझै रहन्छ कि ? संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियो गुटेरेसले भनेका छन्, ‘लडाई चलिरहेको छ, तर वार्ताको बाटो सधै खुला छ ।’
वार्ताहरु भइरहेका छन् । फ्रान्सेली राष्ट्रपति म्याक्रोनले पुटिनसँग फोनमा कुरा गरे। कूटनीतिज्ञहरू भन्छन् कि चीजहरू रसियालाई पठाइएको छ। र अचम्मको कुरा रूस र युक्रेनका अधिकारीहरू बेलारूसी सीमामा भेटेका छन्। सायद अर्को केही भएन। तर, वार्ताका लागि तयार भएका पुटिनले कम्तिमा युद्धविरामको सम्भावनालाई स्वीकार गरेको देखिन्छ।
मुख्य प्रश्न पश्चिमी कूटनीतिज्ञहरूले ‘अफ र्याम्प’ अर्थात् सबै पक्षहरू युद्धको बाटोबाट बाहिर निस्कने तरिका प्रस्ताव गर्नेछन् कि भन्ने हो। कूटनीतिज्ञहरू भन्छन् कि यो महत्त्वपूर्ण छ कि पुटिनलाई पश्चिमको प्रतिबन्ध हटाउनको लागि के लिन्छ भनेर थाहा छ त्यसैले उनको अनुहार बचाउने सम्झौता खुल्न सक्छ।
अब यो युद्धले रूसको लागि धेरै नराम्रो नतिजा ल्याउने हो भने के हुने सम्भावनालाई विचार गर्नुहोस्। रणभूमिबाट शव रुसमा पुगेपछि देशभित्र विरोध प्रदर्शन बढ्दै जानेछ । पुटिनले आफूले प्रकोपलाई अँगालेको महसुस गर्न सक्छ। उनीहरूले अनुमान गर्न सक्छन् कि युद्ध जारी राख्नुले यसलाई अन्त्य गर्ने निर्णय भन्दा उनीहरूको नेतृत्वमा ठूलो खतरा निम्त्याउन सक्छ। साथै, उसले चीनले रुसबाट तेल र ग्यास नकिन्दासम्म त्यसो नगर्ने बताउन सक्छ। त्यसपछि पुटिनले नयाँ बाटो खोज्नुपर्छ।
यसैबीच युक्रेनी अधिकारीहरूले आफ्नो देशमा भइरहेको विनाशलाई ध्यानमा राख्दै जीवनको यो डरलाग्दो विनाश भन्दा राजनीतिक समाधान राम्रो छ भन्ने निष्कर्षमा पुग्न सक्छन्। त्यसैले कूटनीतिक पहलले यसको समाधान हुन्छ ।
अर्कोतर्फ मानौं कि युक्रेनले क्रिमिया र डोनबासका केही भागहरूमा रुसको सार्वभौमसत्ता स्वीकार गर्छ। त्यसैले बदलामा पुटिनले युक्रेनको स्वतन्त्रता र युरोपसँगको सम्बन्धलाई स्वीकार गर्न सक्छन्। त्यो सम्भावना देखिँदैन। तर यो हुन असम्भव छैन, यो परिदृश्य रक्तरंजित द्वन्द्वको मलबेबाट पनि निस्कन सक्छ।
त्यसोभए के पुटिन सत्ताबाट हटाइनेछन् ?
र त्यसपछि पुटिनलाई के हुनेछ ? जब उनले आक्रमणको घोषणा गरे । उनले घोषणा गरे कि ‘हामी कुनै पनि परिणामको लागि तयार छौं।’
तर के हुन्छ यदि त्यो परिणामले उनलाई सत्ताबाट हटाउनुपर्ने अवस्था आयो भने यो अकल्पनीय जस्तो लाग्न सक्छ। अहिले पनि विश्वमा जति तीव्र गतिमा परिवर्तनहरू भइरहेका छन्, त्यस्ता कुराहरू पनि सोच्न सकिन्छ ।
सर लरेन्स फ्राइडम्यान, किंग्स कलेज लन्डनमा युद्ध अध्ययनका एमेरिटस प्रोफेसरले यस हप्ता लेखेका छन्, ‘किभ र मस्कोमा शक्ति परिवर्तन हुने सम्भावना देखिन्छ।’
त्यसोभए तिनीहरूले यो कसरी भन्न सक्छन् हुनसक्छ, पुटिनले विनाशकारी युद्धको बाटो लिएका छन्। हजारौं रुसी सैनिक मर्छन्। आर्थिक प्रतिबन्धबाट पीडित हुन्छ। पुटिनका समर्थकको संख्यामा अचानक गिरावट आउँछ। विद्रोहको खतरा पनि उत्तिकै हुन्छ । उनीहरूले रुसको आन्तरिक सुरक्षालाई पनि विपक्षीलाई दबाउन प्रयोग गर्नुपर्छ। तर चीजहरू ठीक हुनुको सट्टा चीजहरू बिग्रियो र रूसी सेना, राजनीति र आर्थिक संसारमा शीर्ष व्यक्तिहरूको पर्याप्त संख्या उनको विरुद्धमा हुनसक्छ ।
पश्चिमा राष्ट्रले पुटिनको स्थानमा कुनै नरमपन्थी नेता सत्तामा आएमा रुसमाथि लगाइएका प्रतिबन्ध हटाउने र सामान्य कूटनीतिक सम्बन्ध पुनर्स्थापित गर्ने स्पष्ट गरिसकेको छ। त्यसैले त्यहाँ एक विद्रोह हुन सक्छ। तर, अहिलेसम्म यो सम्भव छैन । तर यदि उनीसँग भएका मानिसहरूले पुटिनले आफ्नो हितको रक्षा गर्न सक्षम छैनन् भन्ने महसुस गर्न थाले भने यस्तो सम्भावना अकल्पनीय पनि छैन।
निष्कर्ष-
माथिका परिदृश्यहरू पृथक छैनन् ! यी मध्ये केही सँगै फरक परिणामहरू निम्त्याउन सक्छन्। तर यो लडाइँ चलिरहँदा संसार पनि फेरिएको छ र अहिलेको जस्तो अवस्था रहने छैन । रुसको अन्य देशहरूसँगको सम्बन्ध फरक हुनेछ। सुरक्षाको लागि युरोपेली दृष्टिकोण परिवर्तन हुनेछ। र हुनसक्छ उदार अन्तर्राष्ट्रिय नियममा आधारित देशहरूले पनि उनीहरूको लागि उत्तम के हो भनेर निर्णय गरिसकेका छन् ।
