युक्रेनी शरणार्थीहरूमाथि वेश्यावृत्तिको खतरा !
युक्रेनमा रुसले गरेको आक्रमणको पाँच हप्ता बितिसकेको छ । अब यो देशमा बाँच्न कत्तिको कठिन हुनेछ भनेर एक क्षण कल्पना गर्नुहोस्। बम, रक्तपात, तनाव। बालबालिकाका लागि विद्यालय छैन । वृद्धवृद्धाका लागि स्वास्थ्य सेवा छैन । देशका धेरै भागहरूमा मानिसहरूसँग बस्नको लागि सुरक्षित छाना पनि छैन।
के तपाईं पनि भाग्ने प्रयास गर्नुहुन्छ ? संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार हालसम्म एक करोड युक्रेनीले देश छाडेका छन् । अधिकांश मानिसहरूले युक्रेनको सुरक्षित ठानेका क्षेत्रमा शरण लिएका छन्। तर, साढे तीन लाखभन्दा बढी मानिस सीमा नाघेर अन्य देशमा गएका छन् ।
युक्रेनी सरकारले ६० वर्षभन्दा कम उमेरका पुरुषहरूलाई युद्धमा सामेल हुन आग्रह गरेकोले देश छाड्ने अधिकांश महिला र बालबालिका छन्। धेरैजसो शरणार्थीहरू जसले आफ्नो घरलगायत सबै कुरा गुमाएका छन्, उनीहरूलाई अब के गर्ने भन्ने थाहा छैन। यस्तो अवस्थामा तिनीहरू प्राय अपरिचित व्यक्तिहरूलाई विश्वास गर्न बाध्य हुन्छन्।
युद्धको कोलाहल अब तिनीहरूको पछाडि छोडिएको छ, तर सत्य यो हो कि उनीहरू युक्रेन बाहिर पनि पूर्ण रूपमा सुरक्षित छैनन्।
संयुक्त राष्ट्रको चेतावनी
संयुक्त राष्ट्रका महासचिव एन्टोनियो गुटेर्रेसले ट्विटरमा चेतावनी दिएका छन्, ‘युक्रेनको युद्ध बदमाश र मानव तस्करहरूका लागि त्रासदी होइन। उनीहरूसँग अवसर छ र महिला र बालबालिका उनीहरूका लक्ष्य हुन्।’
युक्रेन र यसका छिमेकी देशहरूमा तस्करी गिरोहहरू सक्रिय भएका छन्। युद्धको आडमा उनीहरुले आफ्नो व्यापार बढाइरहेका छन् ।
लुब्लिनमा मानवअधिकार संगठन होमो फाबरका संयोजक क्यारोलिना वेर्जबिन्स्काले मलाई बालबालिकाहरू सबैभन्दा बढी चिन्तित भएको बताइन्। धेरै युवा युक्रेनबाट एक्लै बाहिरिने गरेको उनले बताइन् । पोल्याण्ड र अन्य देशहरूमा जाने यी युवाहरूको दर्ता राम्ररी वा पूरा भएको छैन। जसका कारण उनीहरु बेपत्ता भएका छन् । उनीहरुको हालको अवस्थाबारे केही थाहा छैन ।
‘म र मेरा सहकर्मी पोल्याण्ड र युक्रेनको सिमानामा गएर स्थिति हेर्यौँ । हामी एउटा रेल स्टेसनमा पुग्यौं, जहाँ धेरैजसो शरणार्थीहरू आएका छन् । जताततै डरलाग्दा महिला र बालबालिका मात्रै देखिएका छन् ।’ वेर्जबिन्स्काले भनिन् ।
सुरक्षाको प्रश्न
त्यहाँ उपस्थित स्वयंसेवकहरूले धेरैलाई तातो खाना खुवाइरहेका थिए। अहिलेसम्म सबै कुरा सही देखिन्छ। के तिनीहरू छैनन् ? तर के यो साँच्चै हो ?
हामीले २० र २५ उमेरबीचकी मार्गेरिटी ल्युबमानोभ नामकी युवती भेट्टायौं। उनी यहाँबाट अन्य देशमा जान सक्ने गरी दुई साताअघि किभबाट सिमानामा आएकी थिइन्, तर बाँकी शरणार्थीलाई गलत हातमा जान नदिने भन्दै उनले यहीँ बस्ने निर्णय गरिन् ।
मैले उनलाई ‘असुरक्षित महसुस गरिरहेकी छौ ?’ भनेर सोधें। ‘हो, त्यसैले म बाँकी शरणार्थीहरूको सुरक्षाको बारेमा चिन्तित छु,’उनले भनिन्, ‘महिला र केटाकेटीहरू भीषण युद्ध लड्दै यहाँ आउँदैछन्। उनीहरूलाई पोलिश वा अंग्रेजी थाहा छैन। उनीहरूलाई थाहा छैन यहाँ के भइरहेको छ र उनीहरू सबैको रायमा विश्वास गर्छन् ।’
उनले थपिन्, ‘यो स्टेसनमा जो कोही पनि आउँछन्। पहिलो दिन मानिसहरूलाई मद्दत गर्न गएको बेला मैले इटालीका तीन जनालाई देखेँ। उनीहरू वेश्यावृत्तिको लागि बेच्न सकिने सुन्दर महिलाहरू खोजिरहेका थिए। मैले पुलिसलाई बोलाएँ र पछि थाहा पाएँ कि म सही छु। यो दुःस्वप्न होइन तर वास्तविकता थियो।’ मार्गेरिटीले भनिन् ।
युद्धग्रस्त युक्रेनबाट भागेपछि
मार्गेरिटी भन्छिन्, ‘स्थानीय अधिकारीहरू अहिले पहिले भन्दा धेरै सतर्क छन्। प्रहरी चौकीले दैनिक गस्ती गर्छ ।’
‘यसअघि धेरै मानिसहरु विशेषगरी पुरुषहरु हातमा प्लेकार्ड लिएर राम्रा ठाउँमा पुर्याउन उभिएका देखिन्थे तर अहिले उनीहरु पनि आउन छाडेका छन् । तर, हाम्रो स्रोतले बताएअनुसार अहिले यस्ता नराम्रा नियतका धेरै व्यक्ति स्वयंसेवकको रूपमा यहाँ उभिएका छन्।’
एलीना मॉस्किवीतीना फेसबुकमा सचेतना फैलाउन लेख्छिन्। उनी अहिले सकुशल डेनमार्क पुगेकी छिन् । हामीले स्काइपमा एलिनासँग स्पष्ट कुराकानी गर्यौं र उनको डेनमार्क यात्रा अनुभव डरलाग्दो थियो।
एलिना र उनका छोराछोरी युद्धग्रस्त युक्रेनबाट भागेर रोमानिया पुगे। सबैजना सीमा नाघेर कसैबाट लिफ्ट लिन पर्खिरहेका थिए । एलिनाले शरणार्थी केन्द्रमा ‘स्वयंसेवकको भेषमा उपस्थित केही व्यक्तिले आफू कहाँ बस्दैछौँ ?’ भनेर सोधेको बताइन् ।
‘त्यो दिन एक पटक केटि मान्छेहरुले भरिएको जित लिएर स्विट्जरल्याण्ड बस्नको लागि राम्रो ठाउँ हो भन्दै हामीलाई झुटो आश्वसन दिन आएका थिए । त्यतिबेला मलाई धेरै रिस उठेको थियो ।’, एलिनाले बताइन्, ‘उनीहरूले म र छोरीलाई ‘अश्लील’ आँखाले हेरिरहेका थिए। यो देखेर मेरी छोरी डराएकी थिइन् ।’
ती व्यक्तिहरूले एलिनालाई उनको छोराको बारेमा पनि सोधे, जो त्यतिबेला अर्को कोठामा थिए। एलिनाले भनिन् ‘ उनीहरुले मेरो छोरालाई माथिदेखि तलसम्म हेरे।’
यसपछि उनले एलिनालाई स्विट्जरल्याण्ड लैजाने कारमा आफूबाहेक अरु कोही नहुने बताए । तर, एलिनाले आइडी कार्ड मागेपछि उनीहरु रिसाए । पुरुषहरूलाई उनीहरूका बच्चाहरूबाट टाढा राख्न एलिनाले उनीहरूलाई भ्यानमा अन्य महिलाहरू हुँदा आफू पनि साथ दिने वाचा गर्छिन्। तर, उनीहरु गएपछि अलिना आफ्ना छोराछोरी लिएर भागिन् ।
शरणार्थीहरूको संरक्षण
एल्ज़बिएटा जार्मुल्स्का पोल्याण्डकी एक प्रसिद्ध महिला उद्यमी हुन्। जार्मुलस्का वुमन टेक द व्हील इनिसिएटिभकी संस्थापक हुन्। युक्रेनी शरणार्थीहरूलाई सुरक्षा प्रदान गर्नु आफ्नो उद्देश्य रहेको उनले बताइन्।
जार्मुल्स्का भन्छिन्, ‘पैदल वा ड्राइभमा यति लामो दूरीसम्म आइपुगेका महिलाहरूले यहाँ डर र उत्पीडनको सामना गरिरहनुभएको छ । उनीहरूलाई यो वर्णन गर्न कस्तो लाग्छ ? मसँग यसको लागि शब्दहरू छैनन्।’
हालसम्म जार्मुल्स्काले पोल्याण्ड-युक्रेन सीमामा शरणार्थीहरूलाई सुरक्षित ढुवानी गर्न ६५० पोल्याण्डका महिलाहरूलाई भर्ती गरेकी छिन् । उनी यी महिलाहरूलाई ‘अमेजिङ वुमन’ भन्छिन्।
मानिसहरूले जार्मुल्स्कालाई एला भनेर पनि बोलाउँछन्। म एलासँग शरणार्थी शिविरमा गएँ, जहाँ प्रवेश गर्नुअघि उनले अधिकारीहरूलाई आफ्नो परिचयपत्र र बसोबासको प्रमाणपत्र देखाइन्। त्यसपछि उनले मानिसहरूलाई सोधिन् ‘कसैलाई वार्सामा लिफ्ट चाहिन्छ ?’
मानव बेचबिखन र उत्पीडन
एकैछिनमा उनको गाडी भरियो । यसमा नादिया नामकी एक शरणार्थी आफ्ना तीन सन्तानसँग बसेकी थिइन् ।
गाडीमा चढेपछि एलाले ‘नादियालाई पानी, चकलेट र यात्रा औषधि चाहिन्छ ?’ भनेर सोधिन्। यसैबीच नादियाले युक्रेनको खार्किभबाट आफ्नो खतरनाक यात्राको बारेमा बताइन्। अहिले पोल्याण्ड पुगेपछि नादियाले महिला चालकसँग निकै आराम महसुस गरिरहेकी थिइन् ।
नादियाले युक्रेनी रेडियोमा मानव बेचबिखन र उत्पीडनको खतराबारे सुनेकी थिइन्, तर पनि उनी भागिन्। उनको घरमा आक्रमण भएको बताइन् । त्यहाँ तिनीहरू ठूलो खतरामा थिए। एला शरणार्थीहरूको लागि काम गर्दैछिन्। तर, सीमाबाट सुरक्षित निस्कनुको अर्थ खतरा हटेको होइन ।
मानवअधिकारवादी समूह
हामीले बोलेका अधिकांश मानिसहरू हिंसा रोकिएपछि चाँडै आफ्नो घर फर्कन सक्षम हुनेछन् भन्ने आशावादी थिए।
तर, त्यसबेलासम्म अर्थात् केही दिन, हप्ता वा महिनासम्म उनीहरूलाई सुत्न, खान, आफ्ना छोराछोरीलाई विद्यालय पठाउन र आफ्नो लागि काम खोज्न पनि सुरक्षित आश्रय चाहिन्छ। यी आवश्यकताहरूले शरणार्थीहरूलाई कमजोर बनाउँछन्।
ईयू नेताहरूले युक्रेनीहरूका लागि रोजगार बजार, विद्यालय र स्वास्थ्य सेवाहरू खोल्न सर्वसम्मतिले अनुमोदन गरेका छन् । तर, मानव अधिकार समूहहरूले शरणार्थीहरूलाई दर्ता गर्न र उनीहरूको अधिकार घोषणा गर्न मद्दतको आवश्यकता रहेको बताएका छन्।
पोल्याण्ड-युक्रेन सीमामा मैले भेटेको एक स्वयंसेवकले मलाई भने, ‘जब तपाईं थकित हुनुहुन्छ, वरपर साथीहरू नभएको र पैसाको आवश्यकता पर्दा तपाईंले कहिल्यै कल्पना नगरेको कुराहरू सजिलै गर्न सक्नुहुन्छ।’
अनुसन्धान प्रक्रिया
यी महिला स्वयंसेविकालाई सानै उमेरमा वेश्यावृत्तिको प्रलोभनमा पारिएको थियो । यस कारणले उनी अहिले युक्रेनका शरणार्थीहरूलाई सहयोग गर्दैछिन्।
‘म तिनीहरूलाई जोगाउन चाहन्छु। म तिनीहरूलाई चेतावनी दिन चाहन्छु,’ उनी भन्छिन्। महिलाले मलाई आफ्नो नाम नभन्न भनिन्। उनले आफ्ना छोराछोरीलाई आफ्नो विगतको बारेमा थाहा नहोस् भन्ने चाहेकी छिन् ।
युक्रेनमा रुसको कारवाही भएको पाँच हप्ता बितिसकेको छ । तर, युरोपभरि युक्रेनीहरूलाई सहयोग गर्ने संगठनहरूका अनुसन्धानहरू अझै निष्पक्ष छैनन्। मानव र अंग बेचबिखन मात्र अभ्यास होइन। शरणार्थीहरू पनि विभिन्न व्यक्तिहरूबाट उत्पीडित छन्।
पोल्याण्ड, जर्मनी, बेलायतलगायत अन्य ठाउँमा मानिसहरूले शरणार्थीहरूका लागि ढोका खोलेका छन्। तिनीहरूमध्ये धेरैले यो राम्रो नियतका साथ गरिरहेका छन् तर दुर्भाग्यवश सबैको एउटै नियत छैन।
हामीले युक्रेनी महिलाको सामाजिक सञ्जालमा पोष्ट फेला पार्यौं जो अहिले जर्मनीमा सरेकी छिन्। यहाँ उसको लागि कोठाको व्यवस्था गर्ने व्यक्तिले परिचयपत्रका कागजपत्र सङ्कलन गरी सित्तैमा आफ्नो घर सफा गर्न भने । त्यसपछि ती व्यक्तिले आपत्तिजनक माग गर्न थाले । तर, जब उनले अस्वीकार गरिन्, त्यो व्यक्तिले उनलाई निकालिदियो ।
महिला र बालबालिकाको शोषणका घटनाहरू
वार्सामा मानव बेचबिखनविरुद्ध काम गर्ने गैरसरकारी संस्था ला स्ट्राडाकी प्रमुख कार्यकारी इरिना डेभिडले मलाई यस्ता कथाहरू सामान्य भएको बताइन्। युद्ध होस् या नहोस्, तर यस्ता घटनाहरू आइरहन्छन् । तर युक्रेनमा बढ्दो द्वन्द्वसँगै महिला र बालबालिकाको शोषणका घटनाहरू पनि बढ्दै जानेछन्।
उनी किशोर शरणार्थीहरूलाई ठूलो चिन्ताको विषय मान्छिन्। उनी भन्छिन्, ‘हामी सबै किशोरकिशोरीहरूलाई चिन्छौं। तपाईलाई के थाहा छैन ? उनीहरू असुरक्षित महसुस गर्छन्। उनीहरूलाई स्वीकृति र मान्यता चाहिन्छ। र यदि तिनीहरू शरणार्थी हुन् र घर र साथीहरूबाट टाढा छन् भने, तिनीहरूको शोषण सजिलो हुन्छ।’
‘यस उमेरका केटीहरूलाई आफूभन्दा ठूला पुरुषहरूको ध्यान मन पर्न सक्छ। उनीहरूलाई आफ्नो उमेरका अरू ‘कूल’ केटीहरू चिन्न मनपर्छ, जसले राम्रा लुगाहरू छन् र उनीहरूलाई पार्टीहरूमा देखाउँछन्।’
‘यो सबै यसरी सुरु हुन्छ। नबिर्सनुहोस्, पुरुष मात्र तस्कर वा शोषक होइनन्।’
यस युद्धको समयमा युक्रेनी महिलाहरूलाई पनि धेरै अनलाइन मद्दतको प्रस्ताव गरिएको छ। आफ्नो पहिचान खुलासा नगरी इरिनाले हामीलाई ला स्ट्राडा नजिकका धेरै घटनाहरूको बारेमा बताइन्, जहाँ युक्रेनी केटीहरूलाई कहिल्यै नभेटेका पुरुषहरूद्वारा मेक्सिको, टर्की, संयुक्त राज्य अमेरिकामा टिकटहरू प्रस्ताव गरेका थिए।
उनी भन्छिन्, ‘मेरा सहकर्मीहरूले १९ वर्षीया युवतीलाई पुरुषको घरमा बस्ने साथीसँग नजान मनाउन खोजिरहेका छन्। उनीलाई थाहा छ कि उसको साथीले कुटपिट गरिरहेको छ। तर, त्यो व्यक्तिले उसलाई आफ्नो मोबाइलमा कल गर्छ र मिठो कुरा गरेर फेरि फकाउँछ।’
‘यदि उनले छोड्न जिद्दी गरिन् भने, हामी केटीलाई स्थानीय अधिकारीहरूलाई उनको जानकारी दिन अनुरोध गर्नेछौं। यदि उनले छैन भने तिनीहरूसँग हाम्रो फोन नम्बर छ। मलाई आशा छ उसले हामीलाई आवश्यक पर्दा कल गर्न सक्छ।’
युरोपका सबै देशका सरकारहरूले युक्रेनसँग ऐक्यबद्धता देखाएका छन्। मानवअधिकारवादी समूहहरूले आफ्नो ज्यान बचाउन दौडिरहेकाहरूलाई यो सरकारले संरक्षण गरोस् भन्ने चाहन्छन्। उनीहरूलाई संरक्षण चाहिन्छ।
–बीबीसी
